Wat heeft Oasis' hit Wonderwall met George Harrison te maken?

Kijk eens even in je cd-kast. De kans is best groot dat daar het album What's The Story Morning Glory van de Britse band Oasis staat. Midden jaren '90 waren de broertjes Noel en Liam Gallagher groter dan ooit. In oktober 1995 brachten ze zowel het genoemde album als de single Wonderwall uit. Een nummer dat jarenlang door elke straatmuzikant gespeeld en door tienduizenden fans in voetbalstadions meegezongen werd, steevast op de playlists van de grote radiostations stond en vele malen per dag op de (toen nog nog) muziekzender MTV voorbij kwam. Het was bijna de hymne van de jaren '90:

Today is gonna be the day

That they're gonna throw it back to you

And all the roads we have to walk are winding

And all the lights that lead us there are blinding

There are many things that I

Would like to say to you but I don't know how

Because maybe, you're gonna be the one that saves me

And after all, you're my wonderwall

Inmiddels kan ik het nummer eigenlijk niet meer horen, al blijft het natuurlijk wel een sterk staaltje Britpop. Noel Gallagher schreef Wonderwall voor Meg Mathews, zijn toenmalige vriendin. De titel van het liedje ontleende hij echter aan het eerste soloalbum van George Harrison, Wonderwall Music. En dat was een hele bijzondere plaat. In meerdere opzichten.

Oasis' album waarop Wonderwall stond & George Harrisons Wonderwall Music

Wonderwall Music was het eerste soloalbum van een Beatle
Hoewel George Harrison, die vandaag 74 zou zijn geworden (of was het nu gisteren?), zich als songschrijver altijd achter John Lennon en Paul McCartney geplaatst zag, was hij juist de eerste Beatle die een soloalbum uitbracht. Of moeten we Paul McCartney's soundtrack voor The Family Way (januari 1967) hier toch ook even noemen? Dat album stond officieel op naam van The George Martin Orchestra. Velen denken bij Harrisons solodebuut  automatisch aan zijn driedubbelelpee All Things Must Pass uit 1970. Minder bekend is dat George al twee jaar eerder een plaat produceerde. Op 1 november 1968 verscheen Wonderwall Music. Het was, met catalogusnummer APCOR 1, het eerste album dat uitkwam op het destijds pas opgerichte Apple-label. The Beatles zagen Apple Records aanvankelijk als een uitlaatklep voor hun eigen experimenteerdrift, maar op het label verschenen vanaf dat moment hun reguliere singles, albums en een groot deel van hun solowerk. Ook artiesten als Billy Preston, Mary Hopkin en James Taylor werden door Apple gecontracteerd. Wil je meer weten over dit kleurrijke label, dan kan ik je de speciale Apple-uitzending van de Fab4Cast van harte aanbevelen. Beatlesfan, muziekverzamelaar en Apple-kenner Ron Bulters neemt je daarin met verhalen en muziekfragmenten mee door de geschiedenis van het kleurrijke label.

George had geen idee hoe hij een soundtrack moest maken
Terug naar Harrisons eerste soloplaat. Als het gaat om experimenteerdrift, dan is George Harrisons Wonderwall Music een album dat destijds volledig voldeed aan de aanvankelijke doelstelling waarmee het Apple-label werd opgericht. In 1967 was het regisseur Joe Massot die George Harrison benaderde met de vraag om een soundtrack bij de op handen zijnde filmproductie Wonderwall te componeren. Harrison reageerde geïnteresseerd maar ook onzeker op de vraag van de Amerikaanse filmmaker. Wonderwall zou, geheel passend in de mode van die tijd, een psychedelische rolprent worden over een excentrieke wetenschapper die zijn buren, een jong stel, bespioneert via een gat in de muur. De wetenschapper maakt meer gaten in de muur tussen zijn appartement en dat van zijn buren en raakt geobsedeerd door de fotograaf en het model (gespeeld door Jane Birkin) naast wie hij woont. Regisseur Massot moet de aarzeling bij George Harrison gezien hebben, maar beloofde hem dat al zijn muziek zonder meer gebruikt zou worden. George was ohm, herstel: om.

Scène uit de film Wonderwall

De film kreeg een soundtrack die leunde op de Indiase traditie
Eind '67 was George Harrison inmiddels volledig in de ban geraakt van klassieke Indiase muziek. In juni 1966 had hij Ravi Shankar ontmoet. De grootmeester op de sitar maakte een onuitwisbare indruk op Harrison. Onlangs schreef ik een blog over het spirituele en muzikale pad dat George Harrison in zijn leven volgde. Toen George zich aan het componeren van de soundtrack had gecommitteerd, besloot hij om de luisteraar een introductie in de Indiase muziek te geven. George bekeek de film bij Massot in de Twickenham Film Studio's en startte in november in de EMI-studio's aan Abbey Road met de opnames voor de soundtrack. Hij werkte daarbij niet samen met George Martin, maar koos voor arrangeur John Barham, die hem hielp zijn ideeën op papier te krijgen.

Tijdens de sessies in Bombay

De omstandigheden om in India op te nemen waren ronduit primitief
Op 7 januari 1968 vloog George met echtgenote Pattie Boyd naar India. Twee dagen later begonnen in Bombay de vervolgsessies voor de plaat. EMI had opnamestudio's over de hele wereld en zeker in de Commonwealth. Het waren niet de meest ideale omstandigheden om een plaat in op te nemen overigens. De studio was niet goed geïsoleerd, zodat op sommmige nummers omgevingsgeluiden van buiten te horen zijn. Ook was er geen adequate opnameopparatuur aanwezig. Ik las dat George zich wist te herinneren dat EMI-manager Bhaskar Menon hoogstpersoonlijk per trein uit Calcutta arriveerde om een tweesporenrecorder te komen brengen. Over de opnames zei George:

It was fantastic really. The studio is on top of the offices. If you listen closely to some of the Indian tracks on the LP, you can hear taxis going by. I mixed everything as we did it there, and that was nice enough because you get spoiled working on eight and sixteen tracks.

Er is nog een mooie filmopname beschikbaar van de sessies
Maar goed, George zat wel in het door hem zo geliefde India. En in de studio in Bombay kon hij, temidden van Indiase sessiemuzikanten, zijn ideeën verder vormgeven. Onderstaand kort filmfragment laat zien hoe George daar op 10 februari de opnamesessie leidt. In de eerste seconden zien we Rijram Desad die een klein harmonium bedient. Ook is muzikant Vinayak Vohra in beeld. Hij bespeelt een taar shehnai, een strijkinstrument waaraan een metalen hoorn is bevestigd. Helaas is er geen geluidsopname beschikbaar, maar ik vind het een prachtige sfeerimpressie van de sessies voor Wonderwall Music [filmpje]

Wonderwall Music werd een crossover-album
George maakte van zijn solo-debuut uiteindelijk een crossover-album, waarop hij Indiase muziek combineerde met westerse pop. We horen country en zelfs vaudeville-achtige amusementsmuziek. De nummers moesten uiteraard de filmscènes ondersteunen. Tijdens de opnames werd de lengte van de nummers met een stopwatch bijgehouden. Deze moesten precies overeenkomen met de betreffende filmscènes. Wat gaat het er tegenwoordig anders aan toe dan in de jaren '60! Ringo Starr, Eric Clapton en Peter Tork speelden op een aantal nummers mee. De tracks op Wonderwall hebben allemaal een eigen sfeer. Graag wil ik je het nummer Ski-ing laten horen. Het heeft haast een Jimi Hendrix-achtig geluid. Oost en West ontmoeten elkaar als we Eric Clapton horen soleren over het aanhoudende geluid van een tambura. De gitaarrif werd overigens in de jaren '90 door Britpop-band Kula Shaker geleend in het nummer Gokula. Hierbij het origineel: [filmpje]

Wereldmuziek en Britpop
Wonderwall Music kreeg een op René Magritte geïnspireerde albumcover. Op de achterzijde was een bewerkte foto van de Berlijnse Muur te zien. De film ging op 17 mei 1968 in Cannes in première. George en Pattie waren aanwezig, evenals Ringo Starr en zijn vrouw Maureen. De soundtrack kreeg goede reviews en Quincy Jones noemde de plaat zelfs The greatest soundtrack he had heard. Bij die laatste kwalificatie zet ik toch mijn vraagtekens, maar een compliment was het wel. Harrison zelf vond, jaren later, dat hij te veel westerse muziek aan het album had toegevoegd. Al met al vind ik Wonderwall Music een, voor die tijd, vernieuwende LP, die zowel bij heeft gedragen aan de erkenning van Wereldmuziek in het westen als de Britpop waarmee Oasis en Kula Shaker midden jaren '90 de hitparades bestormden.

George met Jane Birkin tijdens de première van Wonderwall in Cannes

Hoe de ingenieuze samenzang van If I Fell mij als luisteraar blijft betoveren

Een paar weken geleden kreeg ik een aantal leuke reacties op mijn blog over het haast 'vergeten' Beatlesnummer It Won't Be Long. Mede aangemoedigd door Michiel Tjepkema van de Fab4Cast zet ik graag nog eens één van de wat oudere liedjes uit het Beatlesrepertoire centraal. Mensen die van bijzondere meerstemmige zangpartijen houden, moeten beslist even verder lezen en meeluisteren, want het liedje van deze week is werkelijk een parel uit de catalogus van de Fab 4. Bovendien is het één van de favorieten van Roel -Baby Get Higher- van Velzen, die met zijn liedjes stevig leunt op de stijl van Queen en The Beatles.

Een sporadische Lennon-ballad

Ik heb het over het nummer If I Fell. Een compositie van John Lennon, waarvan Paul McCartney claimt er ook een deel aan meegeschreven te hebben. If I Fell is één van de sporadische ballads die John Lennon in de eerste periode van The Beatles schreef. In het begin was het toch vooral Rock 'n' Roll wat de klok sloeg, zeker voor Lennon. Toch hebben we hier de gevoelige John te pakken. Op donderdag 27 februari 1964 namen The Beatles If I Fell op. Er werd in Londen hard gewerkt aan het derde Beatlesalbum, A Hard Day's Night. De band was terug van een triomfantelijk bezoek aan Amerika, George Harrison had net zijn 21ste verjaardag gevierd en de Beatles-trein reed in volle vaart verder. De sessies voor A Hard Day's Night werden uitgesmeerd over een relatief lange periode (eind januari-begin juni '64) omdat de opnames voor de  gelijknamige film vrijwel in dezelfde periode plaatsvonden. Vier dagen nadat If I Fell werd opgenomen, waren The Beatles alweer present op het Londense Marylebone Station voor het filmen van de eerste scènes van A Hard Day's Night.

De filmopnames op Marylebone Station

If I Fell heeft een bijzonder intro

Paul McCartney vertelde ooit dat John Lennon het hoofdthema van If I Fell eerst schreef, voordat het afwijkende intro werd bedacht. Paul gaf aan dat hij had bijgedragen aan de inleiding van het lied. De eerste maten vormen een soort proloog op het hoofdthema, zoals je dat ook wel bij klassieke film- of musicalnummers tegenkomt. Neem bijvoorbeeld White Christmas, dat niet start met de tekst I'm dreaming of a white Christmas, maar officieel nog een mooie inleiding heeft. The Carpenters namen het nummer mét dat officiële eerste couplet op:

The sun is shining, the grass is green,
The orange and palm trees sway.
There's never been such a day
in Beverly Hills, L.A.
But it's December the twenty-fourth,
And I am longing to be up North

Zo bedachten The Beatles, in die klassieke traditie voor If I Fell ook een aanloopje:

If I fell in love with you

Would you promise to be true

And help me understand

'Cause I've been in love before

And I found that love was more

Than just holding hands

Was het nu Lennon of McCartney die de introductie schreef? 
Opmerkelijk is dat de introductie al te horen is op demo's die John Lennon thuis van het lied opnam. Paul was hierbij niet in beeld, want anders hadden we hem zeker mee horen zingen. Daar ben ik van overtuigd. Het intro werd in de studio aanvankelijk weer weggelaten, om vanaf take 11 weer van stal gehaald teworden. Als we er zo'n home-demo bijpakken, is daarop dus nog geen Paul McCartney te horen. Dat plaatst het verhaal toch weer in een ander daglicht [filmpje]:

De samenzang zit ingenieus in elkaar
Op de demo horen we John zelf de eerste stem zingen. Die is hem veel te hoog. Tijdens de officiële opnames is het Paul die de hoge stem met gemak voor zijn rekening neemt, terwijl John een vrij complexe tweede stem bedenkt. Die lastige tweede stem staat harmonisch geheel in dienst van het eindresultaat. Wie oppervlakkig naar het liedje luistert, kan volgens mij niet bevroeden hoe ingenieus die samenzang in elkaar zit. Lennon en McCartney zongen hun tweestemmige partij tijdens de opnames in één keer in en deelden daarbij de microfoon. Eigenlijk net zoals ze vaak bij liveoptredens deden. Een paar jaar geleden vertelde Roel van Velzen bij De Wereld Draait Door hoe graag hij het liedje samen met zijn vader zong. In de studio demonstreerden vader en zoon hoe ze jarenlang samen in de auto de perfecte tweestemmige versie van If I Fell probeerden te zingen. Het is niet helemaal zuiver, maar toch...doe het ze maar eens na! [filmpje]

Beatlemania: probeer maar eens een ballad live te spelen

If I Fell was trouwens één van de weinige rustige nummers die The Beatles zelf ook live probeerden te zingen. Probeerden....want het was eigenlijk niet te doen om boven het gegil van de fans uit te komen. Laat staan met een ballad. Luister hier hoe The Beatles op 23 augustus 1964 een dappere poging deden [filmpje]:

De samenzang verzuipt in dit fragment in het enthousiasme van het publiek. De versie die de Fab 4 in juli '64 helemaal live in de BBC-radiostudio zongen, geeft een duidelijker beeld van hoe mooi de harmonieën van Lennon en McCartney live konden klinken [filmpje]:

De versie uit de film is een soort videoclip geworden

Uiteindelijk zien we If I Fell in een playbackversie terug in de film A Hard Day's Night. Het is een mooie scène. Terwijl Ringo wat mokkend de onderdelen van zijn drumstel bij elkaar zet, zingt John hem dat beroemde intro toe. Ringo gaat zitten en zet precies op tijd zijn drumpartij in. Al met al laat deze oerversie van een videoclip (dat fenomeen bestond in die tijd nog niet echt) horen met welke fijne ballad John Lennon op de proppen kwam voor A Hard Day's Night. Zijn er mensen die die tweede stem kunnen zingen? Dan hebben ze bij voorbaat mijn respect [filmpje].

Hoe bepaalde George Martin de volgorde van Sgt. Pepper en welke nummers had hij liever weggelaten?

Op 23 februari mogen Jan Cees ter Brugge en ik nog een keertje het verhaal over de totstandkoming van Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band vertellen. In het Torpedotheater (voormalig Parooltheater) in hartje Amsterdam. Een enorme eer. En op die donderdagavond hebben we de tijd. Daarom kunnen we alle nummers bespreken en veel meer vertellen en laten horen dan destijds in de Deventer Schouwburg mogelijk was. Ik moet zeggen dat ik me er enorm op verheug.

George Martin tijdens de Sgt. Pepper-sessies

Het is belangrijk dat je de aandacht van de luisteraar vasthoudt
Bij de voorbereidingen stuitte ik op een interessant verhaal van Beatlesproducer George Martin. Over de keuze van de nummers voor Sgt. Pepper en de volgorde waarin ze uiteindelijk op Pepper terecht kwamen. Het lijkt me een puzzel voor een band en een producer om een goede opbouw te kiezen voor een album. Je zit met 10 a 12 losse nummers. Hoe positioneer je die? Waar open je mee? Vertellen de liedjes samen een verhaal of kun je op een andere manier een rode draad creëren? Belangrijk is vooral hoe je de aandacht van de luisteraar vasthoudt en hoe je daarmee de energie van een album op peil houdt.

De grootste fout van zijn leven
Misschien is het eerst goed om te vertellen dat bands en platenmaatschappijen in de jaren '60 hele andere keuzes maakten dan tegenwoordig. Een artiest of band die vandaag de dag een album uitbrengt, of dat nu nog op CD is of alleen nog een online release, plaatst daar altijd zijn (hit)single bij op. De hit is wellicht ook de aanleiding voor potentiële kopers om het album aan te schaffen. Bij The Beatles ging dat anders. In die tijd vond men het een vorm van afzetterij om de single die voorafgaand aan het album verscheen ook nog eens aan de elpee toe te voegen. De gedachte was dat mensen dan minder waar voor hun geld kregen. In het geval van Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band pakte dat bijzonder uit. George Martin noemde het ook wel de grootste fout van zijn leven.

Er dienden zich al twee liedjes voor Sgt. Pepper aan
Je zou eigenlijk kunnen zeggen dat de sessies voor Sgt. Pepper al begonnen in november 1966. George Martin herinnerde zich de avond in Studio 2 aan Abbey Road nog goed. Buiten was het koud en stormachtig. Binnen stond John Lennon vlak voor zijn neus, met gitaar. John liet hem een nummer horen dat hij kort daarvoor in Spanje had geschreven. Living is easy with eyes closed... zong Lennon. George Martin was direct verkocht, vertelde hij later. Het was het begin van vele interessante sessies waarbij Strawberry Fields Forever als een waar kunststuk in elkaar werd gecomponeerd, gearrangeerd en gemonteerd. Het dromerige verhaal waarin John Lennon zijn jeugdherinneringen uit Liverpool verwerkte, inspireerde Paul McCartney tot het schrijven van zijn eigen Liverpool-verhaal: Penny Lane. Veel meer down to earth, maar minstens zo mooi. Rond de jaarwisseling met 1967 lagen er dus twee prachtige nummers klaar die niet hadden misstaan op het nieuwe Beatlesalbum.

Promotiefoto voor Strawberry Fields Forever

Strawberry Fields Forever en Penny Lane kwamen niet op nummer 1
Begin 1967 werd het hoog tijd voor een nieuwe Beatlessingle. De opnamesessies voor Sgt. Pepper waren nog in volle gang en het album was nog lang niet gereed. Onder druk van manager Brian Epstein, die vond dat de band met iets heel goeds moest komen, leverde George Martin Strawberry Fields Forever en Penny Lane aan. Twee ijzersterke nummers die als een zogenaamde Dubbele A-kant zouden werden uitgebracht. De grap met zo'n dubbele A-kant was, dat de verkoopcijfers van de twee nummers apart werden geteld. Dit zorgde ervoor dat The Beatles er voor het eerst (!) niet in slaagden de eerste plaats van de Engelse hitparade te bereiken. De single bleef hangen op nummer twee, vlak achter Release Me van Engelbert Humperdinck. Qua verkoopcijfers hadden The Beatles eigenlijk de nummer 1-plek te pakken. Maar ja, wat doe je er aan...?

Sit back and let the evening go
Toen eind april de Pepper-sessies tot een eind kwamen, was het George Martin die met een voorstel mocht komen over de volgorde waarin de nummers op de elpee zouden komen. The Beatles wilden daarbij graag het laatste woord. De openingstrack van het album lag natuurlijk voor de hand. In het titelnummer Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band stelden The Beatles zich voor als hun alter ego's. Ze kropen in de huid van een fictieve band, heetten het publiek welkom (sit back and let the evening go) en namen de luisteraar als het ware mee op reis het album in. George Martin bepaalde op dit punt ook al dat de Reprise-versie van het liedje eigenlijk de afsluitende song op het album moest worden. Maar dat stelde hem direct al voor een dilemma. Want wat moest hij dan met A Day In The Life, dat zo'n imposant en uitgesponnen slotakkoord had, dat het onmogelijk ergens anders op het album geplaatst kon worden. Hij besloot de Reprise op de één na laatste plek te zetten en te eindigen met A Day In The Life.

De beroemde achterzijde van de elpeehoes van Sgt. Pepper, waarop alle songteksten afgedrukt stonden

Na de openingsnummers kon het echte puzzelwerk beginnen
So far, so good. Nu de andere nummers nog. George Martin, die al heel wat jaren meeliep in de platenindustrie, had altijd geleerd dat je de sterkste nummers op de A-zijde van de elpee moest plaatsen. Hij kwam er niet onderuit om With A Little Help From My Friends na het openingsnummer te plaatsen omdat de band in de laatste maten van dat liedje natuurlijk The one and only Billy Shears introduceerde. Deze Billy Shears kwam aan het woord op With A Little Help. Beide nummers liet hij in elkaar overlopen. Daarmee was iedereen geïntroduceerd en kon het echte puzzelwerk beginnen.

Kant A moest spectaculair eindigen
George Martin vond Lucy In The Sky With Diamonds één van de sterkste nummers die The Beatles voor het album hadden opgenomen. Hij besloot die titel op plek drie te plaatsen. Dat deed hij ook omdat het liedje qua sfeer enorm afweek van de twee openingsnummers. Hij bedacht dat deze enorme switch de luisteraar direct op het puntje van zijn stoel zou doen zitten. Na het dromerige Lucy koos hij ervoor om twee wat luchtigere opvulnummers toe te voegen. Dat werden Getting Better en Fixing A Hole. Om kant A te eindigen met echt sterk materiaal, koos hij vervolgens het serene She's Leaving Home en het zeer bijzondere Being For The Benefit Of Mr. Kite. Martin wilde er op Kant A spectaculair uit. Dat is zeker gelukt. De vreemde structuur en geluidscollage van Mr. Kite zouden de luisteraar meenemen tot voorbij de grenzen van wat als reguliere popmuziek beschouwd werd in die tijd.

Time for Tea tijdens de Pepper-sessies

George Martin had geen idee wat hij met Within You Without You moest
En toen was er natuurlijk nog het Indiase Within You Without You, de bijzondere bijdrage die George Harrison voor Sgt. Pepper had aangeleverd. Dit was een track die zo afweek van alle andere nummers, gebaseerd op een klassieke Indiase compositie van Ravi Shankar, dat het werkelijk de vraag was waar zo'n nummer het beste tot z'n recht zou komen. Het was voor George Martin duidelijk dat het liedje beslist niet aan het einde van één van de twee zijdes terecht mocht komen. Tegelijkertijd paste het ook eigenlijk nergens tussen. Dus besloot hij er kant B mee te openen. Gewoon omdat dat de enige plek was die leek te passen. De wat honende lachgeluiden, waarmee het zware nummer relativerend eindigt, brachten de producer op het idee om er het lichtvoetige When I'm 64 achteraan te plakken. Een fantastische vondst. Maar oef...wat een contrast tegelijkertijd!

Op elk album moest er ook plek zijn voor een compositie van George Harrison

Lovely Rita werd niet als één van de sterkste nummers beschouwd
Lovely Rita mag door velen als een heerlijk nummer worden beschouwd, George Martin was er om de één of andere reden niet zo gek op. Net als op Kant A plaatste hij de (in zijn ogen) 'zwakste' nummers in het midden van de serie. Zodoende kreeg Rita plek drie. Alles viel op zijn plek toen hij ontdekte de dierengeluiden aan het einde van Good Morning Good Morning heel mooi aansloten bij het gitaargeluid waarmee de Reprise begint. Zo was het hem precies duidelijk waar dit nummer moest komen. Met A Day In The Life als magistraal slotstuk, was de puzzel gelegd. Ik moet zeggen dat ik de redenatie achteraf precies kan volgen. Dat is nog wel iets anders dan beginnen met niets en de puzzel moeten leggen. Ik besef het goed!

Welke liedjes hadden moeten wijken?
Even terug naar Strawberry Fields Forever en Penny Lane, de nummers die volgens George Martin eigenlijk een plek op het album hadden moeten krijgen. Hij noemde het dus een enorme persoonlijke fout dat hij een andere keus maakte. Stel dat die twee kunststukjes inderdaad aan Sgt. Pepper waren toegevoegd, welke nummers hadden daarvoor dan moeten wijken? George Martin zei daarover dat Within You Without You daarvoor in aanmerking zou zijn gekomen. Maar ook weer niet. Hij wilde immers niet de traditie doorbreken dat George Harrison voor elk album ook een compositie mocht aanleveren. Als we die trackt dus buiten beschouwing laten, valt bij Martin de keuze op When I'm 64 en Lovely Rita. Die twee schilderijtjes hadden wat hem betreft moeten wijken voor Strawberry Fields Forever en Penny Lane. Had jij een andere keus gemaakt?

Hoe John Lennon een Nederlandse gitaar leende om te leren spelen

Het was een jongen met de bijnaam George Lee die zijn klasgenoot John Lennon op de Quarry Bank High School in Liverpool op een idee bracht. Deze George hoorde de 15-jarige John zingen en zei hem zoiets als: Jouw zangstem is een stuk beter dan wat ik op de radio hoor. Waarom begin je niet zelf een bandje? Hij leende John zijn eigen gitaar, die hem vervolgens met een koord nonchalant over zijn rug hing. Dat stond namelijk zo stoer voor de meiden. Het bleek een instrument van Nederlandse makelij.

Een vergelijkbaar model van de Egmond-gitaar die John leende

John gebruikte de gitaar als een banjo

George Lee kon zelf niet spelen. Hij vond het dus prima dat zijn schoolvriend de gitaar een tijdje in zijn bezit had. John, op zijn beurt, experimenteerde met de eerste akkoorden die hij kende. Althans, dacht te kennen....van zijn moeder Julia had hij namelijk les gehad op een banjo. John probeerde de banjo-akkoorden die hij kende om gitaar te spelen. Daarbij stemde hij zijn gitaar als een 5-snarige banjo (G-C-C-B-D) en liet hij de zesde snaar ongebruikt. Zittend op zijn bed worstelde John vermoedelijk met het aanleren van skifflenummers. De skifflemuziek, een soort mix van dixieland, folk, blues en jazz, was midden jaren '50 enorm populair in Engeland. Het waren de liedjes van de Schotse zanger Lonnie Donegan die John Lennon inspireerden om het idee van zijn klasgenoot George Lee ook echt uit te voeren: hij richtte een skiffleband op. Korte tijd heette het gezelschap The Black Jacks, al snel werd dat The Quarry Men.

Luister een stukje van het nummer Rock Island Line van Lonnie Donegan: [filmpje]

Een gitaar uit Brabant

Nog even terug naar die 'eerste' gitaar van John Lennon. Het instrument dat hij leende, bleek afkomstig te zijn van de firma Egmond. Het was rood sunburst-model dat gemaakt was in het Brabantse Best, bij Eindhoven. De gitaren van Egmond waren low-budget instrumenten, die door de Britse firma Rosetti werden geïmporteerd. Lennons klasgenoot kocht de gitaar voor 2 pond, van een andere schoolvriend. Diens vader was woest dat zijn zoon nog zo'n bedrag aan had durven pakken voor een paar aan elkaar gelijmde stukken spaanplaat. Hoe dan ook. Het genereuze gebaar van George Lee zorgde ervoor dat John Lennon begon te dromen over een leven als muzikant. Er was een snaar geraakt.

John op een schoolfoto van Quarry Bank

John bestelde een Gallotone uit een advertentie

Foto's van John en zijn geleende Egmond-gitaar zijn er niet. Hoe lang Lennon het instrument van Lee leende, weten we ook niet. Wel kun je je natuurlijk voorstellen dat John zo snel mogelijk zelf een gitaar wilde hebben. Dat werd een Gallotone Champion. John probeerde zijn tante Mimi, bij wie hij in huis woonde, te bewegen om het instrument voor hem te kopen. Mimi weigerde. Dus bestelde John de gitaar zelf, via een advertentie die hij in een tijdschrift had zien staan. Hij liet hem bezorgen bij het adres van zijn moeder Julia. Slimme jongen, die Lennon.

Deze twee advertenties vond ik in het boek The Beatles Gear.
Bij het model dat John Lennon bestelde heb ik een rode pijl geplaatst.

Een gitaar waar veel jongens van bleven dromen

De Gallotone was afkomstig uit Zuid-Afrika, waar ene Eric Gallo eind jaren '30 een fabriekje voor snaarinstrumenten was begonnen. Het bedrijf groeide voorspoedig en begon met het exporteren van gitaren, ukeleles, banjo's en mandolines naar Groot-Brittanië. De zogenaamde Champion was de goedkoopste gitaar uit het assortiment van Gallotone. Het was het enige instrument dat binnen het bereik van John Lennon lag. De verkoopprijs moet in 1956 rond de 6 pond zijn geweest, althans volgens The Beatles Gear. Mark Lewisohn heeft het in zijn boek Tune In echter over een bedrag van 22 pond en 5 shilling. Vermoedelijk betaalde Julia de gitaar, die vanuit Durban werd verscheept. Lewisohn schrijft dat de Gallotone waarschijnlijk op afbetaling voor John werd gekocht.

Lennon bespeelde de Gallotone toen hij McCartney ontmoette

Het was deze Gallotone Champion die John Lennon op 6 juli 1957 bespeelde op het tuinfeest bij St. Peter's Church. The Quarry Men stonden op het podium en de nieuwsgierige Paul McCartney, net 15 geworden, keek van een afstandje vol bewondering naar de zanger van de groep. De twee maakten kennis en werden vrienden. We kunnen meekijken door de ogen van Paul McCartney. Er is een prachtige foto bewaard gebleven van het optreden van The Quarry Men die dag. John staat in het midden, met zijn gitaar. Op de foto is rechts het bovenste gedeelte van een zogenaamde tea chest bass te zien, karakteristiek voor de skifflebands uit die tijd.

John en zijn Gallotone Champion op 6 juli 1957.
Rod Davis staat half verborgen achter Lennon.

Waar is John Lennons eerste gitaar gebleven?

Dat is een intrigerende vraag. Begin jaren '80 zou John's tante Mimi de gitaar gedoneerd hebben aan een liefdadigheidsinstantie in Liverpool. Ze had het instrument, dat in slechte conditie verkeerde, zelf laten restaureren. De gitaar kwam terecht in een instelling die Olive Mount heette. Dit was een instituut voor kinderen met leerproblemen. Johns gitaar zou daar bespeeld zijn door de kinderen van die instelling. De vader van één van deze kinderen kwam in het bezit van het instrument en zou hem in 1999 hebben laten veilen bij Sotheby's. Een Amerikaan die anoniem wenste te blijven kocht de gitaar voor ruim 155.000 pond. Een deel van de opbrengst werd geschonken aan het Liverpoolse instituut waar het instrument vandaan kwam.

Rod Davis, enkele jaren geleden, met gitaar,
temidden van de overige leden van The Quarry Men

Klopt het verhaal wel?

Johns oud-bandmaatje Rod Davis had de Gallotone vele malen in zijn handen. In een interview vertelde hij dat John ruig omsprong met z'n gitaar. Vaak braken er snaren. Tijdens een optreden pakte John dan snel de banjo van Rod om verder te spelen. Rod verving ondertussen de gebroken snaar, om de gitaar precies op tijd klaar te hebben voordat hij hem aan John kon teruggeven voor het volgende nummer. Davis herinnerde zich dat John de Gallotone zo ruig bespeelde dat hij zijn wijsvinger daar vaak mee bezeerde, Tot bloedens toe. Deze bloedspetters waren zichtbaar aan de binnenkant van de klankkast van het instrument. Toen Davis het door Sotheby's geveilde instrument op authenticiteit mocht inspecteren, meende hij de bloedspetters te kunnen ontwaren. Ik wist immers precies waar ik moest kijken, aldus Rod. So far, so good dus.

De positie van het logo zou afwijken van die op de geveilde gitaar

Bewijst een foto het tegendeel?

Maar nu het volgende. Een aantal jaren later dook er een onbekende foto op van John Lennon met zijn Gallotone. Op de foto wijkt de positie van het Champion-naamplaatje bij de brug (meer naar links) duidelijk af van de plek waar het logo op de Sotheby's-gitaar (meer naar rechts) is bevestigd. Bij dit type gitaar kan het naamplaatje met de naam Champion niet verplaatst zijn. Dat betekent maar één ding... Rod Davis had het mis. De eerste gitaar die John Lennon ooit kocht, moet nog ergens ter wereld rondzwerven. Potverdorie, wat een spannende gedachte!